Trabzon’un en turistik mekanlarından biri olan Ayasofya’nın günümüzde bir kısmı camii olarak kullanılmaktayken; bir kısmı da turistlerin ziyaretine açılmıştır.
Ayasofya ne zaman yapılmıştır?
Trabzon Rum İmparatorluğu döneminde inşa edildiği düşünülen Ayasofya’nın kesin yapılış tarihi bilinmemektedir. En yaygın olarak bilinen tarihi 1250-1260 yılları arasında yapıldığı kabul edilir. Bu dönem Trabzon Rum İmparatoru I. Manuil zamanına denk gelmektedir. Kilise olarak inşa edilen bu yapının yerinde eski bir yapının var olduğu konuşulmaktadır.
Ayasofya’nın konumu
Ayasofya şehrin merkezinde, kayalığın üzerinde denize karşı bir konumda inşa edilmiştir. Zamanla Trabzon sahiline Karadeniz Sahil Yolu’nun yapılması sebebi ile yaklaşık yarım kilometre kadar denizden uzaktadır. Ancak avlu kısmında deniz doğrudan görülür. Trabzon’un Fatih Mahallesi’nde bulunan bu yapının günümüzde ziyaretçilerin ilgi noktası olması sebebi ile doğrudan ulaşım araçları vardır. Çevresinde restoranlar, otopark, hediyelik eşya dükkanları bulunur.
Ayasofya tarihi
1200’lü yıllarda Bizans İmparatorluğu’nun başkenti Latin istilasına uğramış, İmparatorluğun yeni bir yönetim merkezinden idare edilmesi zorunluluğu sebebi ile Trabzon’da ‘Trabzon İmparatorluğu’ kurulmuştu. 13. yüzyılda kentte başlayan önemli imar faaliyetleri sırasında Ayasofya’da inşa edilmiştir.
Trabzon Rum İmparatoru I. Manuil yapıldığı düşünülen Ayasofya, kilise olarak inşa edilmiştir. 1461 yılında Fatih Sultan Mehmet tarafından Trabzon fethedilmiş ancak Ayasofya bir süre daha kilise olarak kullanılmaya devam etmiştir. 1584 yılında Kürd Ali Bey tarafından kiliseye minber ve müezzin alanı eklenerek camiiye dönüştürülmüştür. Bu gelişmeden sonra uzun bir süre onarılmayan cami, ibadete kapalı kalmıştır. Bunun üzerine Müslüman cemaatin topladıkları paralarla Rum ustalar tarafından onarılan yapı, yeniden camiye dönüştürüldü.
Ayasofya, I. Dünya Savaşı sırasında Trabzon’u işgal eden Ruslar tarafından depo ve askeri hastane olarak kullanılmıştır.
Ayasofya’yı cami halinde gören ilk Batılı seyyah Fransız Julien Bordier, şehrin planını çizmiş ve bu planda Ayasofya’yı da eklemiştir. Fransız seyyah’a göre 1609 yılında Ayasofya’nın onarılmadığı için boş olduğu ve ibadet için kullanılmadığı belirtilmiştir.
(Bazı araştırmalara göre Osmanlı Sultanı III. Murat zamanında Trabzon Beylerbeyi Ali Bey’in girişimlerinin sonrasında 1670 yılında cami olarak kullanılmıştır.)
Ayasofya ne zaman müze oldu?
1960 yılına kadar cami olarak kullanılan Ayasofya, 1964 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından restore edilerek müzeye dönüştürülmüştür.
Ayasofya ne zaman cami oldu?
Ayasofya’nın camiye çevrilmesi konusu Trabzon’da tartışmalara yol açmıştır. Şehrin bir kesimi cami olması yönündeki kararı desteklerken; bir kesim ise bu karara tepki gösterdi. Hatta, Ayasofya’nın cami olmaması için imza kampanyası bile başlatıldı.
28 Haziran 2013 tarihinde, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın katılımı ile resmi olarak ilk cuma namazı kılınması ile birlikte Ayasofya, cami olarak ibadete açılmıştır. Ayasofya’da bu zamana kadar ve bu tarihten sonra da Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından çeşitli restorasyonlar gerçekleşmiştir.
Ayasofya mimarisi
Trabzon’un deniz manzaralı camisi, şehrin en görkemli noktalarından birinde bulunan Ayasofya mimarisi ile öne çıkmaktadır.
Trabzon İmparatorluğu’nu yöneten hanedanın karmaşık politik ilişkilerinden dolayı mimarisi farklı özellikleri barındırır. Yapının güney cephesindeki süslemelerde Gürcü etkisi varken; dış narteks girişinde Selçuklu tarzında süslemeler vardır.
1260 yılına kadar tamamlandığı düşünülen fresklerde İncil’den alınma konulara yer verildiği görülür. Kubbesinde Pantokrator İsa, altında melekler korosu ve yazı kuşağı, kuşağın altında ise melekler yer alır. Pencere aralarında oniki aziz tasvirleri yer alır.
İngiliz arkeolog David Talbot Rice’ın çabaları Ayasofya’daki fresklerin ortaya çıkartılması için başlatılan proje kapsamında 1957-1962 yılları arasında Edinburgh Üniversitesi’nden Russell Vakfı uzmanları tarafından çalışma başlatılmıştı. Bu çalışmalar sırasında Ayasofya’nın iiç yüzeylerini örten 19. yüzyıl sıvaları kaldırılmış; altındaki freskler günışığına çıkartılmıştır. Yapı bu çalışmaların ardından Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından restore edildi ve fresklerin sergilenebilmesi için müzeye dönüştürüldü.
Çan Kulesi:
Ayasofya’nın batısındaki dört köşe planlı ve iç duvarlarında resimler bulunan Çan Kulesi, kiliseden ayrı olarak 1427 yılında inşa edilmiştir. Kulenin içindeki süslemeler 1443 yılında yapılmıştır. Bu kule yıldızları gözlemlemek ve astronomi dersleri vermek amacıyla da kullanılmıştır.
